سبز مثل طوطی سیاه مثل کلاغ
جمعه, ۲۰ نوامبر ۲۰۲۰، ۰۹:۲۹ ب.ظ
سبز مثل طوطی سیاه مثل کلاغ
هر وقت حسن آقا را می بینیم می گوییم: «خب چه طور شد؟ موفق شدی؟»
می گوید: « نه نشد باز غار غار کرد. »
می گوییم: «آخر مرد حسابی مگر مجبوری؟»
می گوید: «من فقط یک طوطی می خواهم که باش حرف بزنم، درد دل کنم .اما این طوطی های حسین آقا، آدم چه بگوید؟ دریغ از یک کلمه دریغ از یک حسن آقای خشک و خالی همین طور که من و شما می گوییم! اینها فقط بلدند غار غار کنند، غار غار! »
آن وقت باز می رود سراغ حسین آقا یک طوطی تازه می خرد. چند هفته ای یا حتی یکی دو ماهی سالی پیداش نمی شود که نمی شود. بعد یک دفعه می آید، چشم هاش سرخ سرخ، کاسه خون و ریشش نتراشیده چمباتمه می نشیند کلاهش را بر می دارد می گذارد روی کاسه زانویش و با مشت می کوبد روی زمین که: « باز هم نشد! »
می گوییم: این دفعه هم؟»
می گوید: «هر چه بگویید برایش خریدم با دست خودم بش قند و نبات دادم روزی دو سه ساعت باش حرف زدم، نشاندمش رو به روی آینه. اما نشد که نشد.
می گوییم : «غار غار که نکرد؟»
می گوید: «پس خیال می کنید گفت، سلام؛ یا گفت صبح به خیر حسن آقا، همین طور که من و شما می گوییم؟»
می گوییم: «آخر این دفعه دیگه چرا گذاشتی کلاه سرت برود؟»
می گوید: «والله خیلی حواسم را جمع کردم: بال هایش را دیدم، پنجه هاش را، نوکش را، هیچ عیبی نداشت. حسین آقا قسم می خورد که طوطی است، اصل اصل، حرف هم می زد به فارسی، اما حالا دو سه روز است تو لاک رفته. اگر یکی پیدا بشود وقت صرفش کند، راه می افتد، زبان باز می کند. »
بعد اشک تو چشم هاش حلقه می زند. و تا ما نبینیم سیگاری سر مشتوک می زند. ما هم کبریتی می کشیم، یا یک چای قند پهلو جلوش می گذاریم و از در و بی در حرف می زنیم، از کسادی کارمان می گوییم یا مثلا از خواب نما شدن محسن آقا که کم کم دارد فکر می کند خود حضرت آمده اند سر وقتش دست گذاشته اند روی شانه اش و فرموده اند دیگر نشستن بس است بعد هم بالاخره حرف را می کشانیم به چین و ماچین، به اعراب … اما مگر می شود؟ حسن آقا عین خیالش نیست. اگر بگویید گندم یاد سبزیش می افتد، یاد بال های سبز طوطی، حتی اگر بگوییم جنگل یا کوه، یاد قفس می افتد، قفس طوطیش که تازگی ها از کجا و از کی خریده است، آن هم… دست آخر هم نمی خواهد اعتراف کند که حواسش سر جا نبوده، که زیر و روی کار را درست ندیده. طوطی بودن یک پرنده که فقط به بالش نیست یا به نوکش. اما حرفی نمی زنیم، خاطر حسن آقا را می خواهیم، ساده است، پاک است، نمی دانیم، بی غل و غش است، اما فراموشکار است. اگر امروز سرش را بشکنند، پولش را بالا بکشند، فردا یادش می رود. می گوییم : «آخر حسن آقا مگر یادت نیست؟ مگر همین دیروز نبود که جلو در و همسایه آبرو برایت نگذاشت؟»
می گوید: «کی؟ کجا؟»
می گوییم: «ما خودمان دیدیم همه شاهدیم.»
می گوید: «هر کس آب قلبش را می خورد. »
آن چیز سیاه و سبز غار غار کن نوک کج را برده بود پیش حسین آقا که حرف نمی زند که یک کلمه نمی تواند بگوید. گفته بود: «ای مردم خودتان گوش دارید چشم دارید آخر این طوطی است؟»
می گوییم: «مگر تو نبودی که می گفتی؟ آخر لامذهب، اقلا نگاه کن، ته بال هاش را نگاه کن، همه اش دارد سیاه می شود، کی دیده که بال طوطی سیاه باشد؟»
می گوید: «شاید عصبانی شده بود، خون جلو چشم هایم را گرفته بود. حسین آقا که گفت، بیچاره توضیح هم داد. »
بعد هم حتماً می رود سراغ حسین آقا تا از دلش در بیاورد. حتماً هم چای خورده و نخورده یک چیزی مثل طوطی می خرد می برد خانه اش. می گوییم: « تو را به خدا ، این دفعه دیگر حواست را جمع کن.»
می گوید: «دیگر می فهمم. استاد شده ام. بالش را می بینم، نوکش را هم می بینم .»
می بیند واقعا می بیند، چند بار هم. حتی دست می کند زیر بال هاش، زیر هر پر کوچک که مبادا ته یک پر سیاه بزند. سر قیمتش هم حسابی چانه می زند تا این دفعه دیگر دولا پهنا باش حساب نکنند. می گوییم: «نکند دزدی کسی می آید طوطیت را می برد، کلاغی، چیزی، جاش می گذارد؟»
می گوید : «مگر می شود؟ در خانه بسته است. تازه از بالای دیوار هم که بیاید پیداش نمی کند. توی اتاق است، بالای سر خودم. مگر در اتاق را بشکند یا مرا بکشد، همه ما را بکشد. »
مشتش را توی هوا تکان می دهد، خیره رو به دزدی که نیامده فریاد می زند: « مگر از روی نعش ما رد بشوی! »
بعد هم آهسته می گوید: «مادر بچه ها خوابش آن قدر سبک است که نگو! همه اش می گوید این چیز که نمی گذارد من بخوابم!»
می گوییم: « آخر پس چرا؟»
می گوید : «من که دیگر عقلم قد نمی دهد، مادر بچه ها می گوید، شاید این دفعه یک کلاغ گرفته بال هاش را رنگ کرده، سبز سبز. »
می گوییم: «نوکش چی؟ نوک کلاغ که کج نیست.»
می گوید: «من هم همین را می گویم. اما مادر بچه ها می گوید شاید نوک این زبان بسته را گرفته روی شعله پریموس یا چراغ، همچین که نرم شده کجش کرده.»
می گوییم: «چی؟ یعنی حسین آقا نوک کلاغ را کج می کند؟ آن هم با شعله پریموس؟»
می گوید: «خب شما بگویید مگر می شود؟ حسین آقا آن قدرها هم بد نیست، دل رحم است. تازه کلاغ مادر مرده که گناهی نکرده. »
می گوییم: «خب گیریم یک بار این کار را بکند، دوبار بکند، اما آخر مگر می شود؟ حسین آقا آن قدر طوطی دارد که نگو تازه چه طور می شود نوک نرم شده را طوری کج کرد و خم داد تا درست بشود عین نوک یک طوطی؟»
می گوید: «من هم همش همین را می گویم. از حسین آقا هم پرسیده ام، می گوید اگر این طور است چرا خودتان دست به کار نمی شوید؟ چرا می آیید سراغ من؟ کلاغ که فراوان است؛ یکیش را بگیرید، بالش را رنگ بزنید، نوکش را هم بگیرید رو شعله پریموس تان … می گویم ما این کار را بکنیم آن هم به خاطر جیفه دنیا؟ می گوید به خودت بگو! »
آه می کشد. ته سیگارش را می اندازد روی زمین. رویش پا می کشد. کلاهش را از روی کاسه زانویش بر می دارد، یکی دو تا تلنگر بهش می زند که یعنی دیگر باید بروم. می گوییم: «حالا کجا؟ نشسته بودید… »
می گوید: «باید بروم با حسین آقا حرف بزنم، از دلش در بیاورم. به خاطر جیفه دنیا که آدم با همسایه هاش در نمی افتد.»
می گوییم: «این دفعه دیگر مواظب باش، خوب چشم هات را باز کن.»
پوزخند می زند که: «خیال کردید! »
بعد هم که می گوییم: «خودت انتخاب کن نگذار خودت بهت بدهد»، می گوید: «خیالتان راحت باشد. من دیگر استاد شده ام. اگرهم یکیش را توصیه بکند بال هاش را می بینم. یکی یکی، اگر یکیش، ته یک پرش حتی سبز سبز نبود می فهمم که کلاغ است. تازه نوکش چی؟ طوطیها که، می دانید، نوک شان کج است، یک جور خوش ریختی کج است که آدم از دور هم که ببیند می فهمد طوطی است. »
می گوییم : «حسن آقا تو را به خدا… »
کلاهش را می گذارد سرش دستی تکان می دهد؛ یعنی که خونسرد باشید، یا که به من اعتماد داشته باشید، می گوییم: «پس اقلاً این دفعه گوشت را هم باز کن.»
می ایستد، خیره نگاه مان می کند، همان طور که حسین آقا حتماً نگاهش خواهد کرد. بعد بالاخره می گوید: «شما دیگر چرا؟ آمدیم و گفت حسین آقا، یا حالا دم غروبی گفت صبح به خیر، یا دست بر قضا به من گفت: بی بی … بی بی؟»
می گوییم: «خب مگر چه عیبی دارد؟»
می گوید: «البته که دارد. من طوطی می خرم که هر روز صبح فقط بگوید، صبح به خیر حسن آقا.»
خب چه می شود گفت؟ اینجا دیگر حق با حسن آقا است. آدم طوطی می خرد که باش درد دل کند، باش حرف بزند و صبح و ظهر و شب سرش بشود، نه که میان بی بی یا حسین آقا و حسن آقا یا سید محسن رضوی تفاوت قائل نشود، حالا اگر بهترین طوطی دنیا هم نباشد؛ نباشد.
توضیح: داستان «سبز مثل طوطی، سیاه مثل کلاغ» برای نخستین بار در مجله وزین «کتاب جمعه» (چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۵۹) که در قطع کتاب و به صورت هفتگی منتشر می شد و سردبیری آن بر عهده احمد شاملو بود، به چاپ رسید. انتشار کتاب جمعه در میانه سال ۱۳۵۸آغاز شد و پس از ۳۶ شماره در میانه سال ۱۳۵۹ متوقف شد. این داستان سپس در مجموعه داستان «جبه خانه» که در مهر ماه ۱۳۶۲ توسط انتشارات «کتاب تهران» منتشر شد.
برای خواندن این داستان به کمک تصاویر اسکن شده از نسخه ی چاپی مجله ی "کتاب جمعه" در پایگاه مطبوعات ایران اینجاکلیک کنید.
هر وقت حسن آقا را می بینیم می گوییم: «خب چه طور شد؟ موفق شدی؟»
می گوید: « نه نشد باز غار غار کرد. »
می گوییم: «آخر مرد حسابی مگر مجبوری؟»
می گوید: «من فقط یک طوطی می خواهم که باش حرف بزنم، درد دل کنم .اما این طوطی های حسین آقا، آدم چه بگوید؟ دریغ از یک کلمه دریغ از یک حسن آقای خشک و خالی همین طور که من و شما می گوییم! اینها فقط بلدند غار غار کنند، غار غار! »
آن وقت باز می رود سراغ حسین آقا یک طوطی تازه می خرد. چند هفته ای یا حتی یکی دو ماهی سالی پیداش نمی شود که نمی شود. بعد یک دفعه می آید، چشم هاش سرخ سرخ، کاسه خون و ریشش نتراشیده چمباتمه می نشیند کلاهش را بر می دارد می گذارد روی کاسه زانویش و با مشت می کوبد روی زمین که: « باز هم نشد! »
می گوییم: این دفعه هم؟»
می گوید: «هر چه بگویید برایش خریدم با دست خودم بش قند و نبات دادم روزی دو سه ساعت باش حرف زدم، نشاندمش رو به روی آینه. اما نشد که نشد.
می گوییم : «غار غار که نکرد؟»
می گوید: «پس خیال می کنید گفت، سلام؛ یا گفت صبح به خیر حسن آقا، همین طور که من و شما می گوییم؟»
می گوییم: «آخر این دفعه دیگه چرا گذاشتی کلاه سرت برود؟»
می گوید: «والله خیلی حواسم را جمع کردم: بال هایش را دیدم، پنجه هاش را، نوکش را، هیچ عیبی نداشت. حسین آقا قسم می خورد که طوطی است، اصل اصل، حرف هم می زد به فارسی، اما حالا دو سه روز است تو لاک رفته. اگر یکی پیدا بشود وقت صرفش کند، راه می افتد، زبان باز می کند. »
بعد اشک تو چشم هاش حلقه می زند. و تا ما نبینیم سیگاری سر مشتوک می زند. ما هم کبریتی می کشیم، یا یک چای قند پهلو جلوش می گذاریم و از در و بی در حرف می زنیم، از کسادی کارمان می گوییم یا مثلا از خواب نما شدن محسن آقا که کم کم دارد فکر می کند خود حضرت آمده اند سر وقتش دست گذاشته اند روی شانه اش و فرموده اند دیگر نشستن بس است بعد هم بالاخره حرف را می کشانیم به چین و ماچین، به اعراب … اما مگر می شود؟ حسن آقا عین خیالش نیست. اگر بگویید گندم یاد سبزیش می افتد، یاد بال های سبز طوطی، حتی اگر بگوییم جنگل یا کوه، یاد قفس می افتد، قفس طوطیش که تازگی ها از کجا و از کی خریده است، آن هم… دست آخر هم نمی خواهد اعتراف کند که حواسش سر جا نبوده، که زیر و روی کار را درست ندیده. طوطی بودن یک پرنده که فقط به بالش نیست یا به نوکش. اما حرفی نمی زنیم، خاطر حسن آقا را می خواهیم، ساده است، پاک است، نمی دانیم، بی غل و غش است، اما فراموشکار است. اگر امروز سرش را بشکنند، پولش را بالا بکشند، فردا یادش می رود. می گوییم : «آخر حسن آقا مگر یادت نیست؟ مگر همین دیروز نبود که جلو در و همسایه آبرو برایت نگذاشت؟»
می گوید: «کی؟ کجا؟»
می گوییم: «ما خودمان دیدیم همه شاهدیم.»
می گوید: «هر کس آب قلبش را می خورد. »
آن چیز سیاه و سبز غار غار کن نوک کج را برده بود پیش حسین آقا که حرف نمی زند که یک کلمه نمی تواند بگوید. گفته بود: «ای مردم خودتان گوش دارید چشم دارید آخر این طوطی است؟»
می گوییم: «مگر تو نبودی که می گفتی؟ آخر لامذهب، اقلا نگاه کن، ته بال هاش را نگاه کن، همه اش دارد سیاه می شود، کی دیده که بال طوطی سیاه باشد؟»
می گوید: «شاید عصبانی شده بود، خون جلو چشم هایم را گرفته بود. حسین آقا که گفت، بیچاره توضیح هم داد. »
بعد هم حتماً می رود سراغ حسین آقا تا از دلش در بیاورد. حتماً هم چای خورده و نخورده یک چیزی مثل طوطی می خرد می برد خانه اش. می گوییم: « تو را به خدا ، این دفعه دیگر حواست را جمع کن.»
می گوید: «دیگر می فهمم. استاد شده ام. بالش را می بینم، نوکش را هم می بینم .»
می بیند واقعا می بیند، چند بار هم. حتی دست می کند زیر بال هاش، زیر هر پر کوچک که مبادا ته یک پر سیاه بزند. سر قیمتش هم حسابی چانه می زند تا این دفعه دیگر دولا پهنا باش حساب نکنند. می گوییم: «نکند دزدی کسی می آید طوطیت را می برد، کلاغی، چیزی، جاش می گذارد؟»
می گوید : «مگر می شود؟ در خانه بسته است. تازه از بالای دیوار هم که بیاید پیداش نمی کند. توی اتاق است، بالای سر خودم. مگر در اتاق را بشکند یا مرا بکشد، همه ما را بکشد. »
مشتش را توی هوا تکان می دهد، خیره رو به دزدی که نیامده فریاد می زند: « مگر از روی نعش ما رد بشوی! »
بعد هم آهسته می گوید: «مادر بچه ها خوابش آن قدر سبک است که نگو! همه اش می گوید این چیز که نمی گذارد من بخوابم!»
می گوییم: « آخر پس چرا؟»
می گوید : «من که دیگر عقلم قد نمی دهد، مادر بچه ها می گوید، شاید این دفعه یک کلاغ گرفته بال هاش را رنگ کرده، سبز سبز. »
می گوییم: «نوکش چی؟ نوک کلاغ که کج نیست.»
می گوید: «من هم همین را می گویم. اما مادر بچه ها می گوید شاید نوک این زبان بسته را گرفته روی شعله پریموس یا چراغ، همچین که نرم شده کجش کرده.»
می گوییم: «چی؟ یعنی حسین آقا نوک کلاغ را کج می کند؟ آن هم با شعله پریموس؟»
می گوید: «خب شما بگویید مگر می شود؟ حسین آقا آن قدرها هم بد نیست، دل رحم است. تازه کلاغ مادر مرده که گناهی نکرده. »
می گوییم: «خب گیریم یک بار این کار را بکند، دوبار بکند، اما آخر مگر می شود؟ حسین آقا آن قدر طوطی دارد که نگو تازه چه طور می شود نوک نرم شده را طوری کج کرد و خم داد تا درست بشود عین نوک یک طوطی؟»
می گوید: «من هم همش همین را می گویم. از حسین آقا هم پرسیده ام، می گوید اگر این طور است چرا خودتان دست به کار نمی شوید؟ چرا می آیید سراغ من؟ کلاغ که فراوان است؛ یکیش را بگیرید، بالش را رنگ بزنید، نوکش را هم بگیرید رو شعله پریموس تان … می گویم ما این کار را بکنیم آن هم به خاطر جیفه دنیا؟ می گوید به خودت بگو! »
آه می کشد. ته سیگارش را می اندازد روی زمین. رویش پا می کشد. کلاهش را از روی کاسه زانویش بر می دارد، یکی دو تا تلنگر بهش می زند که یعنی دیگر باید بروم. می گوییم: «حالا کجا؟ نشسته بودید… »
می گوید: «باید بروم با حسین آقا حرف بزنم، از دلش در بیاورم. به خاطر جیفه دنیا که آدم با همسایه هاش در نمی افتد.»
می گوییم: «این دفعه دیگر مواظب باش، خوب چشم هات را باز کن.»
پوزخند می زند که: «خیال کردید! »
بعد هم که می گوییم: «خودت انتخاب کن نگذار خودت بهت بدهد»، می گوید: «خیالتان راحت باشد. من دیگر استاد شده ام. اگرهم یکیش را توصیه بکند بال هاش را می بینم. یکی یکی، اگر یکیش، ته یک پرش حتی سبز سبز نبود می فهمم که کلاغ است. تازه نوکش چی؟ طوطیها که، می دانید، نوک شان کج است، یک جور خوش ریختی کج است که آدم از دور هم که ببیند می فهمد طوطی است. »
می گوییم : «حسن آقا تو را به خدا… »
کلاهش را می گذارد سرش دستی تکان می دهد؛ یعنی که خونسرد باشید، یا که به من اعتماد داشته باشید، می گوییم: «پس اقلاً این دفعه گوشت را هم باز کن.»
می ایستد، خیره نگاه مان می کند، همان طور که حسین آقا حتماً نگاهش خواهد کرد. بعد بالاخره می گوید: «شما دیگر چرا؟ آمدیم و گفت حسین آقا، یا حالا دم غروبی گفت صبح به خیر، یا دست بر قضا به من گفت: بی بی … بی بی؟»
می گوییم: «خب مگر چه عیبی دارد؟»
می گوید: «البته که دارد. من طوطی می خرم که هر روز صبح فقط بگوید، صبح به خیر حسن آقا.»
خب چه می شود گفت؟ اینجا دیگر حق با حسن آقا است. آدم طوطی می خرد که باش درد دل کند، باش حرف بزند و صبح و ظهر و شب سرش بشود، نه که میان بی بی یا حسین آقا و حسن آقا یا سید محسن رضوی تفاوت قائل نشود، حالا اگر بهترین طوطی دنیا هم نباشد؛ نباشد.
هوشنگ گلشیری - تیرماه ۱۳۵۸
توضیح: داستان «سبز مثل طوطی، سیاه مثل کلاغ» برای نخستین بار در مجله وزین «کتاب جمعه» (چهارم اردیبهشت ماه ۱۳۵۹) که در قطع کتاب و به صورت هفتگی منتشر می شد و سردبیری آن بر عهده احمد شاملو بود، به چاپ رسید. انتشار کتاب جمعه در میانه سال ۱۳۵۸آغاز شد و پس از ۳۶ شماره در میانه سال ۱۳۵۹ متوقف شد. این داستان سپس در مجموعه داستان «جبه خانه» که در مهر ماه ۱۳۶۲ توسط انتشارات «کتاب تهران» منتشر شد.برای خواندن این داستان به کمک تصاویر اسکن شده از نسخه ی چاپی مجله ی "کتاب جمعه" در پایگاه مطبوعات ایران اینجاکلیک کنید.
